Thác Bản Giốc |
Giới thiệu của chủ blog: Người Việt Nam nào mà chẳng mong đất nước mình sánh vai với các cường quốc năm châu. Nhưng hình như cái gì mong mõi thì thường lâu đến? Nhiều nhà kinh tế VN thường giải thích lý do vì sao chưa đến bằng cụm từ " phát triển chưa tương xứng với tiềm năng". Nhưng tiềm năng là gì? chúng cần được khai thác thế nào ...; và quan trong hơn làn guyên nhân nào khiến chúng chưa được phát huy? Để góp thêm một cách nhìn bên ngoài khách quan xin trích đăng lại đây một bài viết cách nay 1/2 năm của tác giả Tiến sĩ Alan Phan- Chủ tịch Quỹ Đầu tư VIASA làm tài liệu tham khảo.
Những giả thuyết
ngây thơ
Các
nhà đầu tư thế giới thường nghĩ về Việt Nam như một quốc gia trẻ trung, đang
lên và chứa nhiều tiềm năng nhất trong số các thị trường mới nổi. Họ ấn tượng
với con số tăng trưởng về dân số, về sự kiện là 58% người VN dưới tuổi 25, và
theo nhãn quan của người Âu Mỹ, đây là phân khúc sáng tạo và cầu tiến nhất của
bất cứ xã hội nào. Họ tìm đến VN mong những đột phá kỳ diệu và một vận hành
năng động kiểu thung lũng Silicon (trung tâm IT của Mỹ ở phía nam San
Francisco). Sau vài năm tung tiền mua tiềm năng và cơ hội, họ thường thất vọng
và âm thầm bỏ đi. Tại sao?
Họ đã không lầm về những
số liệu tạo nên hình ảnh đó. Tuy nhiên, sự phân tích và biện giải về logic của
họ vướng phải vài giả thuyết và tiền đề không chính xác. Một người có số tuổi
còn trẻ không có nghĩa là sự suy nghĩ và vận hành của người đó cũng phải trẻ trung như số tuổi, nhất là khi họ lớn lên trong một
xã hội khép kín, ít tiếp xúc với thế giới.
Tôi còn nhớ một đai gia
IT nổi tiếng cũng đã từng kết luân trong một buổi hội thảo về kinh tế là số
người sử dụng điện thoại di động ở VN đã tăng trưởng ấn tượng 36% mỗi năm trong
5 năm qua và lên đến 68 triệu người hay khoảng 80% dân số. Kết luận của anh chuyên
gia trẻ này là tương lai về công nghệ thông tin của VN phải sáng ngời và sẽ
vượt trội các nước như Trung Quốc, Ấn Độ, Philippines...
Đây là những kết luận
ngây thơ về thực tại của xã hội. Một người trẻ suốt ngày la cà quán cà phê hay
quán nhậu sẽ không đóng góp gì về sáng tạo hay năng động; cũng như vài ba anh
chị nông dân với điện thoai cầm tay không thay đổi gì về cục diện của nông thôn
ngày nay (nông dân vẫn chiếm đến 64% của dân số xứ này).
Tôi thích câu nói (không
biết của ai): Tất cả bắt đầu bằng suy nghĩ (tư duy). Suy nghĩ tạo nên hành
động, hành động liên tục biến thành thói quen và thói quen tạo nên định mệnh.
Định mệnh của cá nhân phát sinh từ tư duy cá nhân, định mệnh tập thể đúc kết
bởi suy nghĩ của tập thể.
Tư duy, thói quen và
định mệnh
Quên đi góc nhìn cá
nhân, hãy tự suy nghĩ về tư duy thời thượng của xã hội này và từ đó, ta có thể
nhận thức được những hành xử và thói quen của người dân VN. Bắt đầu từ tầng cấp
lãnh đạo về kinh tế, giáo dục và xã hội đến lớp người dân kém may mắn đang bị
cơn lũ của thời thế cuốn trôi; tôi không nghĩ là một ai có thể lạc quan và thỏa
mãn với sự khám phá.
Những thói quen xấu về
chụp giựt, tham lam, mánh mung, dối trá, liều lĩnh, sĩ diện... vẫn nhiều gấp chục
lần các hành xử đạo đức, cẩn trọng, trách nhiệm, danh dự và hy sinh. Dĩ nhiên,
đây là một nhận định chủ quan, sau một lục lọi rất phiến diện trên báo chí,
truyền hình và diễn đàn Internet. Nhưng tôi nghĩ là rất nhiều người VN sẽ đồng
ý với nhận định này.
Tôi nghĩ lý do chính yếu
của những thói quen tệ hại này là bắt nguồn từ một tư duy già cỗi, nông cạn và
nhiều mặc cảm. Tôi có cảm giác là ngay cả những bạn trẻ doanh nhân và sinh viên
mà tôi thường tiếp xúc vẫn còn sống trong một thời đại cách đây 100 năm, dưới
thời Pháp thuộc. Thực tình, nhiều bậc trí giả đã lo ngại là so với thời cũ,
chúng ta đã đi thụt lùi về đạo đức xã hội và hành xử văn minh.
Tôi thường khuyên các
bạn trẻ hãy đọc lại những tiểu thuyết của thời Pháp thuộc trước 1945. Họ sẽ
thấy đời sống và các vấn nạn của một nông dân trong truyện của Sơn Nam vẫn
không khác gì mấy so với một nông dân qua lời kể của Nguyễn Ngọc Tư. Bâng
khuâng và thách thức của những gia đình trung lưu qua các câu chuyên của Khái
Hưng rất gần gũi với những mẫu chuyện ngắn của nhiều tác giả trẻ hiện nay. Ngay
cả những tên trọc phú, cơ hội và láu lỉnh trong tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng
cũng mang đậm nét hình ảnh của những Xuân Tóc Đỏ ngày nay trong xã hội.
Ôm lấy quá khứ ở thế kỷ
21
Tóm lại, tôi có cảm
tưởng chúng ta vẫn sống và vẫn tranh đấu, suy nghĩ trong môi trường cả 100 năm
trước. Những mặc cảm thua kém với các ông chủ da trắng vẫn ám ảnh các bạn trẻ
ngày nay. Trong lãnh vực kinh doanh, phần lớn các doanh nhân vẫn cho rằng bất
động sản và khoáng sản là căn bản của mọi tài sản. Sản xuất gia công và chế
biến nông sản vẫn chiếm một tỷ trọng rất lớn trong kim ngạch xuất khẩu. Một
doanh nhân Trung Quốc đã mỉa mai với tôi khi đến thăm một khu công nghiệp của
VN, "Họ đang cố học và làm những gì chúng tôi đang muốn quên".
Tôi đang ở tuổi 66. May
mắn cho tôi, nền kinh tế toàn cầu đã thay đổi khác hẳn thời Pháp thuộc. Tôi
không cần phải dùng tay chân để lao động, cạnh tranh với tuổi trẻ. Kinh doanh
bây giờ đòi hỏi một sáng tạo chỉ đến từ trí tuệ và tư duy đổi mới. Thân thể tôi
dù bị hao mòn (xương khớp lỏng lẻo, tai mắt nhấp nhem..). nhưng trí óc tôi và
tinh thần vẫn trẻ hơn bao giờ hết. Thêm vào đó, nó không bị phân tâm bởi những
hóc môn (hormones) về đàn bà hay những thứ lăng nhăng khác như các bạn trẻ. Do
đó, hiệu năng và công suất của sự suy nghĩ trở nên bén nhậy hơn.
Người Mỹ có câu,
"Những con chó già không bao giờ thay đổi" (old dogs never change).
Do đó, tôi thường không thích trò chuyện với những người trên 40, nhất là những
đại trí giả. Nhưng tôi thất vọng vô cùng khi về lại VN và gặp toàn những ông cụ
non mới trên 20 tuổi đời: Nhút nhát, cầu an, thụ động, chỉ biết ăn nhậu, và đua
đòi theo thời thế. Họ sống như các ông già đã về hưu, họ nói năng như một con
vẹt, lập đi lập lại những giáo điều, khẩu hiệu đã hiện diện hơn trăm năm. Họ
làm việc như một con ngựa bị bịt kín đôi mắt để chỉ nhìn thấy con đường một
chiều trước mắt.
Nhiều người đỗ lỗi cho
những thế hệ trứơc và văn hóa gia đình đã kềm kẹp và làm cho thế hệ trẻ này hay
ỷ lại và hư hỏng. Cha mẹ vẫn giữ thói quen sắp đặt và quyết định cho các con đã
trưởng thành (ngay khi chúng vào tuổi 30, 40..) về những cuộc hôn nhân, công
việc làm, ngay cả nhà cửa và cách sinh họat. Hậu quả là một thế hệ đáng lẽ phải
tự lập và lo tạo tương lai cho mình theo ý thích lại cúi đầu nghe và làm theo
những tư duy đã lỗi thời và tụt hậu.
Trong khi thế giới đang
hồi sinh với thế hệ trẻ tự tin tràn đầy năng lực cho những thử thách của thế kỷ
21, thì người trẻ VN đang lần mò trong bóng tối của quá khứ. Tôi tự hỏi, sao
quê hương mình ... già nua nhanh như vậy? Những nhiệt huyết đam mê của tuổi
thanh niên bây giờ chỉ dành cho những trận đá bóng của Châu Âu? Tôi nhìn vào
những nghèo khó của dân mình so với láng giềng chỉ là một tình trạng tạm thời. Nhưng
tôi lo cho cái tư duy già cỗi của tuổi trẻ sẽ giữ chân VN thêm nhiều thập niên
nữa. Cái bẫy thu nhập trung bình to lớn và khó khăn hơn mọi ước tính.
·
T/S
Alan Phan là Chủ Tịch Quỹ Đầu Tư Viasa tại Hong Kong và Shanghai. Du học Mỹ từ năm 1963, ông đã
làm việc tại nhiều công ty đa quốc gia ở Wall Street và phát triển công ty
Hartcourt của mình thành một tập đoàn niêm yết trên sàn Mỹ với thị giá hơn 700
triệu dollars. Ông sống và làm việc tại Trung Quốc từ 1999. T/S Phan tốt nghiệp
BS tại Penn State (Mỹ), MBA tại American Intercontinental (Mỹ), Ph.D tại Sussex
(Anh) và DBA tại Southern Cross (Úc). Email của ông là aphan@asiamail.com và Web site cá nhân là www.gocnhinalan.com.